COVID-19 KÜRESEL SALGINININ ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANS YÜKÜMLÜLÜKLERİNE 4 TEMEL ETKİSİ

Giriş

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için çalışmalar yapılmakta olup; bu kapsamda yapılan çalışmalar neticesinde, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetim mekanizmasının oluşturulması amacıyla hazırlanan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (“Kanun”) 31.03.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Kanunda yer alan düzenlemeler çerçevesinde elektrik piyasasında faaliyet göstermek isteyen tüzel kişilerin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan lisans almaları yasal bir zorunluluk olmakla birlikte, üretim tesisi yatırımlarına başlamak ve tamamlamak için gerekli onay, izin ve ruhsat işlemlerinin tamamlanmasına kadar geçecek süre için de Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan ön lisans alınması gerekmektedir.

Bu kapsamda, elektrik piyasasında faaliyet göstermek isteyen tüzel kişiler hakkında yürütülecek olan ön lisans ve lisanslandırma uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar ile ön lisans ve lisans sahiplerinin hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmış olan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği (“Yönetmelik”) 02.11.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Lisans Yönetmeliği Bağlamında Mücbir Sebep Kavramı

Elektrik piyasasında mücbir sebep kavramı ve mücbir sebeplerin lisans ve ön lisans sahibi tüzel kişilerin yükümlülüklerine etkileri Yönetmeliğin 35. maddesinde düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 35. maddesine göre bir olayın mücbir sebep olarak değerlendirilebilmesi için, olaydan etkilenen tarafın (yatırımcının) gerekli özen ve dikkati göstermiş ve tüm önlemleri almış olmasına karşın olayın önlenemeyecek, kaçınılamayacak ve öngörülemeyecek olması ve bu durumun etkilenen tarafın (yatırımcının) ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesini engellemesi gerekmektedir.

Bahsi geçen Yönetmelik maddesinde doğal afetler, salgın hastalıklar, savaş, nükleer ve kimyasal serpintiler, seferberlik halleri, halk ayaklanmaları, saldırı, terör hareketleri ve sabotajlar, grev, lokavt veya diğer memur ve işçi hareketleri gibi bazı mücbir sebep hallerine yer verilmiş, ancak mücbir sebep olarak kabul edilebilecek olayların Yönetmelikte sayılanlarla sınırlı olmadığı belirtilmiştir.

Yönetmeliğin 35. maddesine göre, ön lisans ve lisans sahibinin ilgili mevzuattan kaynaklanan yükümlülükleri, mücbir sebep hallerinde mücbir sebepten etkilendikleri oranda ve mücbir sebebin etkileri giderilinceye kadar olmak üzere, Kurul kararıyla ertelenebilir veya askıya alınabilir. Söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde ise, Kurul tarafından ön lisans ve lisans sahibinin mücbir sebepten etkilenen yükümlülüğünün kaldırılmasına karar verilebilir.

Elektrik Piyasasında Mücbir Sebep Nedeniyle Kaldırılması Mümkün Olmayan Faaliyetler

Yönetmelik gereği iletim ve dağıtım faaliyetlerine ilişkin yükümlülüklerin mücbir sebep niteliğindeki olaylar nedeniyle kaldırılması söz konusu değildir. Aksi yönde bir uygulamanın sosyal devlet ilkesi ile bağdaşmayacağı da aşikardır. Örneğin, 6446 sayılı Kanunun 8. maddesinde iletim faaliyetinin TEİAŞ tarafından yürütüleceği düzenlenmiş olup, iletim varlıklarının mülkiyetine sahip bir kamu şirketi olan TEİAŞ aynı zamanda sistem işletmecisi olarak faaliyet göstermekte olduğundan, iletim faaliyetine ilişkin yükümlülüklerin mücbir sebep nedeniyle kaldırılmasının kamu yararına açıkça aykırı nitelikte olacağı tartışmasızdır. Aynı şekilde, dağıtım faaliyetinin doğal tekel karakteri dikkate alındığında, dağıtım şirketlerinin bölgelerinde bulunan tüketicilere kesintisiz şekilde hizmet vermeleri de kamu yararı amacının sağlanması için zaruri nitelikte bir hizmet olduğu tartışmasızdır. Dolayısıyla, elektrik arzının kesintisiz ve kaliteli şekilde sağlanmasının kamu yararı için vazgeçilmez nitelikte olduğu açıkça görüldüğünden, elektrik kullanımının tüketicilerin günlük faaliyetlerini sürdürmeleri için adeta hayati önemi haiz olduğu da dikkate alınarak, iletim ve dağıtım faaliyetlerinin mücbir sebep nedeniyle kaldırılmasının hem kamu yararı ilkesine hem de sosyal devlet ilkesine açıkça aykırı nitelikte olacağı görülmektedir. Bu nedenle, Yönetmelikte yer alan iletim ve dağıtım faaliyetlerinin mücbir sebep nedeniyle kaldırılamayacağı yönündeki düzenleme son derece yerindedir.

Elektrik Piyasası Kanununa Göre Mücbir Sebep Uygulamasının 4 Temel Etkisi

Elektrik piyasasındaki mücbir sebep uygulamasına ilişkin hükümlere bakıldığı zaman karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır;

• Ön lisans Döneminde Mücbir Sebepler

Elektrik Piyasası Kanunu 6.maddesi gereğince ön lisans süresi mücbir sebepler dışında 36 ayı geçmesi mümkün değildir. Ancak mücbir sebeplerin söz konusu olması halinde bu süre uzatılabilmektedir. Ön lisans süresi, 35 inci maddede belirtilen mücbir sebepler kapsamında tadil edilebilir.

• Lisans Döneminde Mücbir Sebepler

6446 sayılı Kanunun 5. maddesi ise lisans esaslarını düzenlerken 6.fıkrada üretim lisansı başvurusunda bulunan tüzel kişinin lisansında belirlenen inşaat süresi içerisinde mücbir sebep hâlleri ile lisans sahibinden kaynaklanmayan haklı sebepler dışında üretim tesisini kuramaması yada tesisin kalan süre içerisinde kurulamayacağının tespit edilmesi halinde lisansının iptal edileceğini ancak mücbir sebep halleri ile lisans sahibinden kaynaklanmayan haklı sebeplerin ortaya çıkması durumunda söz konusu durumların üretim tesisinin kurulmasını doğrudan etkilemesi veya etkileyebilecek nitelikte olması halinde lisansta belirlenen tesis tamamlanma süresi içerisinde gerekçeleri ve belgeleriyle birlikte Kuruma başvurulması gerektiğini düzenlemiştir.

• Teminatların İadesinde Mücbir Sebepler

Ön lisans başvurusu kapsamında alınan teminat mektupları, Lisans başvurusu değerlendirmeye alındıktan sonra başvurudan vazgeçilmesi veya mücbir sebep hâlleri ile lisans sahibinden kaynaklanmayan haklı sebepler dışında bir sebeple başvurunun reddedilmesi halinde teminat irat kaydedilecektir.

Üretim lisansı başvurusu kapsamında ibraz edilen teminat mektupları mücbir sebep hâlleri ile lisans sahibinden kaynaklanmayan haklı sebepler dışında üretim tesisinin lisansta belirlenen inşaat süresi içerisinde kurulmaması, üretim tesisinin kalan süre içerisinde kurulamayacağının tespit edilmesi, Lisansın, üretim tesisinin geçici kabulü yapılmadan önce herhangi bir nedenle sona ermesi veya iptal edilmesi, hallerinde teminat irat kaydedilecektir.

• 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Geçici Madde 9

6446 sayılı kanunun İşletmeye geçmemiş ya da geçememiş lisanslara yönelik işlemler başlıklı geçici maddesinde de bir mücbir sebep etkisi düzenlenmiştir. Buna göre; üretim lisansına dercedilen inşaat öncesi süre içerisinde, üretim tesisinin inşaatına başlamamış, üretim tesisinin inşaatına başlanması için yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerini ikmal edememiş tüzel kişilere, varsa kalan inşaat öncesi sürelerine ek olarak; yoksa sadece altı ay süre verilir. Mücbir sebepler dışında bu süre içerisinde de yükümlülüklerini ikmal edemeyen tüzel kişilerin lisansları iptal edilir.

Covid—19 Küresel Salgınının Lisans ve Önlisans Kapsamındaki Yükümlülüklere Etkisi

Yönetmelikte açıkça belirtildiği ve Yargıtay tarafından da kabul edildiği üzere salgın hastalıklar mücbir sebep kapsamında değerlendirilmekte olup; ilk olarak 2019 yılının Aralık ayında Çin Halk Cumhuriyeti’nin Wuhan kentinde ortaya çıkan ve sonrasında tüm dünyaya yayılan, Dünya Sağlık Örgütü’nün 12 Mart 2020 tarihli açıklaması ile pandemi (“Salgın”) olarak ilan edilen ve ülkemizde de etkilerini gösteren Koronavirüs (“Covid-19”) salgınının mücbir sebep niteliği taşıdığı tartışmasız şekilde ortadadır.

Hem yasal düzenlemeler hem de geçmiş yıllarda gerçekleşen diğer salgın hastalıklar zamanında alınan yargı kararları (örneğin 2003 yılında Çin’de başlayan SARS virüs salgını gibi) ışığında, tüm dünyayı ve ülkemizi etkisi altına almış olan Koronavirüs (Covid-19) salgın hastalığının objektif olarak mücbir sebep niteliğinde olduğu küresel boyutta da kabul görmektedir.

Bu doğrultuda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 04/04/2020 tarihli ve 31089 sayılı Resmi Gazete’de yayımlan kararı ile, tüm dünyayı ve ülkemizi etkileyen yeni tip Koronavirüs (Covid-19) salgınının, Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 35. maddesi ile Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği’nin 19. maddesi kapsamında mücbir sebep olarak kabul edilmiştir. İşbu karar ile,

1. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği (Yönetmelik) kapsamında ön lisans veya üretim lisansı sahibi tüzel kişilerin süreli yükümlülükleri açısından 10/03/2020 tarihinde veya sonrasında;

• Ön lisans süreleri ile üretim lisansı kapsamında inşaat öncesi dönem ile inşaat dönemi ya da Yönetmeliğin Geçici 15 inci maddesi kapsamındaki yükümlülük erteleme süreleri,
• Ön lisans veya üretim lisansı tadil işleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
• Birleşme veya bölünme işlemleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
• Eskisinin devamı mahiyetinde üretim lisansı verilmesi kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
• Ön lisans veya lisans başvuruları kapsamında gerekli bilgi ve belgelerin tamamlanması için verilen süreleri,
• Yönetmeliğin 18 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında yapılması öngörülen başvurulara ilişkin süreleri,

sona eren veya sona erecek tüzel kişilere, sona erme tarihinden itibaren geçerli olmak ve bir defaya mahsus olmak üzere, söz konusu sürelerinin, herhangi bir işleme gerek kalmaksızın, 3 (üç) ay süreyle uzamış olarak değerlendirilmesine ve bu konuda Elektrik Piyasası Dairesi Başkanlığı’nın yetkilendirilmesine karar verilmiştir.

2. Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında kurulması öngörülen üretim tesislerinden bağlantı anlaşması süresi 10/03/2020 tarihinde veya sonrasında sona eren veya sona erecek gerçek veya tüzel kişilere, sona erme tarihinden itibaren geçerli olmak ve bir defaya mahsus olmak üzere, söz konusu sürelerinin, herhangi bir işleme gerek kalmaksızın, 3 (üç) ay süreyle uzamış olarak değerlendirilmesine ve bu konuda Elektrik Piyasası Dairesi Başkanlığı’nın yetkilendirilmesine karar verilmiştir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun işbu kararı ile hak sahiplerinin süreli yükümlülükleri açısından sürelerin 10.03.2020 tarihinde ya da daha sonraki bir tarihte sona erecek olanlar için bu süreler mücbir sebep nedeniyle 3 ay süreyle uzatılmıştır. Ancak, Koronavirüs (COVID-19) salgınının mücbir sebep niteliğindeki etkilerinin hak sahiplerine tanınan ek sürenin sonunda halen devam etmesi ve kurul tarafından mücbir sebep nedeniyle sürenin uzatılmasına dair yeniden bir karar alınamaması halinde, hak sahiplerinin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna. mücbir sebep başvurusunda bulunarak,

• Mücbir sebebin başlama tarihini ve mahiyetini,
• İlgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerine olan etkilerini,
• Mümkün olması halinde etkilerin tahmini giderilme süresini, açıklamaları gerekmektedir.

Hak sahipleri tarafından Kuruma yapılan başvurular, gerekli bilgi ve belgelerin tamamlanmasından itibaren 60 gün içerisinde Kurul kararı ile sonuçlandırılır.