5 BAŞLIKTA ÇEKLERİN 7226 SAYILI KANUN İLE DURDURULAN SÜRELER BAĞLAMINDA BANKAYA İBRAZ SORUNU
Giriş
Tüm dünyada “pandemi” olarak ilan edilen Covid-19 küresel salgınının toplum sağlığı açısından ciddi bir risk teşkil etmesi nedeniyle ülkemizde de resmi makamlar tarafından bir takım önlemler alınarak Covid-19 salgının önlenmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, Covid-19 salgın hastalığına karşı alınacak en temel önlemlerden olan sosyal izolasyonun sağlanması için vatandaşların zorunlu olmadıkça evden çıkmamaları önerilmekte olup, bu önlemin yargı alanında yaratabileceği hak kayıplarını engellemek amacıyla hazırlanan 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Kanun”) 26.03.2020 tarihli ve 31080 sayılı (mükerrer) Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
7226 sayılı Kanunun Geçici 1. maddesi ile; dava açma, icra takibi başlatma, başvuru, şikâyet, itiraz, ihtar, bildirim, ibraz ve zamanaşımı süreleri, hak düşürücü süreler ve zorunlu idari başvuru süreleri de dâhil olmak üzere bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm süreler; 06.01.1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu, 04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve 12.01.2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile usul hükmü içeren diğer kanunlarda taraflar bakımından belirlenen süreler ve bu kapsamda hâkim tarafından tayin edilen süreler ile arabuluculuk ve uzlaştırma kurumlarındaki süreler 13.03.2020 (bu tarih dâhil) tarihinden 30.04.2020 tarihine kadar (bu tarih dâhil) durdurulmuştur. Görüldüğü üzere, bahsi geçen maddede yalnızca usul hukuku ile ilgili süreler düzenlenmemiş olup, yargısal uygulamayı aşan ve maddi hukukta karşılığı olan süreler de Kanun kapsamına alınmıştır.
- Çekte İbraz Süreleri
Türk Ticaret Kanununun (“TTK”) 796. maddesine göre bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. 5941 sayılı Çek Kanununun geçici 3. maddesinin 5. fıkrasına göre, 31.12.2020 tarihine kadar üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.
Açıkça görüldüğü üzere, 31.12.2020 tarihine kadar, üzerindeki düzenleme tarihinden itibaren TTK’nın 796. maddesine göre belirlenecek olan süre içerisinde çekin muhatap bankaya ibrazı yasal bir zorunluluktur.
- 7226 Sayılı Kanunda Belirtilen Sürelerde Çekin Bankaya İbraz Edilip Edilemeyeceği
Uygulamada bazı görüşlere göre, 7226 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeler, yasal ibraz süresi 30.04.2020 tarihinden önceki bir tarihe rastlayan çeklerin 30.04.2020 tarihinden önce bankaya ibraz edilemeyeceği, bu tarihe kadar çekin bankada karşılığı bulunsa dahi ödeme yapılamayacağı, hatta böyle bir durumda banka tarafından ödeme yapılması halinde bankanın yasal sorumluluğunun doğacağı ve çekin karşılığı bulunmuyorsa dahi karşılıksızdır işlemi yapılamayacağı şeklinde yorumlanmaktadır.
Ancak, çeki elinde bulunduran yetkili hamilin 30.04.2020 tarihine kadar ibraz hakkının elinden alınması mikroekonomi açısından doğrudan hak kaybı yaratacak nitelikte olup; Kanun’un esas amacının yaşanan bu süreçte doğabilecek hak kayıplarının önüne geçmek olduğu da dikkate alındığında, Kanun’un çeklerin ibraz hakkını geçici olarak ortadan kaldırdığı şeklinde yorumlanmasının yasa koyucunun amacına açıkça aykırılık teşkil edeceği açıkça görülmektedir.
Kaldı ki, Kanun’un bu şekilde yorumlanması halinde uygulamada pek çok farklı sorunla karşılaşılması da kuvvetle muhtemeldir. Örneğin böyle bir yorum benimsendiğinde, hak düşürücü süre içerisinde olmakla birlikte 13.03.2020 – 30.04.2020 tarihleri arasında açılmış olan bir davanın, Kanun’da belirtilen sürenin sonunda açılması gerektiğinden bahisle reddedilmesi mümkün olacaktır. Açıkça görüldüğü üzere, böyle bir durum hukuk mantığı ile bağdaşmadığı gibi, fiilen uygulanabilir de değildir.
Kanaatimizce, Kanun’da yer alan düzenlemeler doğrultusunda hak düşürücü sürelerin ve ibraz sürelerinin durdurulmasındaki esas amaç, yetkili hamillerin elinde bulunan ve ibraz süresi 13.03.2020 – 30.04.2020 tarihleri arasında sona erecek olan çeklerin bu tarihler arasında bankaya ibraz edilmemesi halinde dahi hak kaybı yaşanmamasını temin etmektedir. Diğer bir deyişle, Kanun’da yer alan düzenlemeler çerçevesinde, çeki bankaya ibraz etme ya da etmeme noktasında yetkili hamile seçimlik bir hak tanımış olup, Kanun’da belirtilen tarihler arasında ibraz edilmeyen çekin kambiyo senedi vasfını kaybettiğinden bahsedilemeyecektir.
- İbraz Edilen Çek Hakkında Karşılıksızdır İşlemi Yapılması
Görüldüğü üzere Kanun’da belirlenen tarihlerde de çeklerin bankaya ibraz edilmesi mümkün olup, Kanun’da aksi yönde herhangi bir düzenleme yer almadığından, bu tarihlerde bankaya ibraz edilen çeklerin karşılığının bulunmaması halinde karşılıksızdır işlemi yapılabilecektir. Dolayısıyla, bu süreler içerisinde de karşılıksız çek keşide etme suçunun oluşması muhtemel olduğundan, böyle bir durumda yetkili hamil tarafından karşılıksız çek keşide etme suçundan şikayette bulunulabilir. Ancak, Kanun kapsamında şikayet süreleri de durdurulmuş olduğu için yetkili hamilin şikayet hakkını Kanun’da belirlenen sürelerin sonunda kullanması da mümkündür.
- 7226 Sayılı Kanuna Dayanarak İbraz Edilmeyen Çeklerin Durumu
Kanun’da belirtilen süreler içerisinde çekin bankaya ibraz edilip edilmemesi yetkili hamilin tercihindedir. Ancak, yetkili hamilin daha sonra hak kaybı yaşamaması için, Kanun’da belirtilen sürelerden faydalanarak çeki ibraz etmemesi halinde dahi sürenin sonunda yine çeki bankaya ibraz etmesi gerekmektedir.
Kanun’un ilgili maddesine göre, “Bu süreler, durma süresinin sona erdiği günü takip eden günden itibaren işlemeye başlar. Durma süresinin başladığı tarih itibarıyla, bitimine on beş gün ve daha az kalmış olan süreler, durma süresinin sona erdiği günü takip eden günden başlamak üzere on beş gün uzamış sayılır.”
Görüldüğü üzere, 13.03.2020 tarihi itibariyle sona ermesine on beş gün veya daha az kalmış olan ibraz süreleri, 01.05.2020 tarihinden itibaren 15 gün uzamış sayılacak ve ibraz süresi 15.05.2020 tarihinde mesai bitiminde sona erecektir. TTK’ya göre bir aylık sürede ibraz edilmesi gereken çeklerde ise, işlemeye başlamış olan ibraz süresinin sona ermesine kaç gün kaldığı dikkate alınarak bir ayrıma gidilmesi gerekmektedir. 7226 sayılı Kanun’un milat kabul ettiği 13.03.2020 tarihi itibariyle ibraz süresinin bitimine on beş gün veya daha az kalmışsa, bu durumda 15.05.2020 tarihine kadar çekin ibrazı mümkündür. Ancak çekin ibrazı için on beş günden daha fazla süre kalmış ise, 01.05.2020 tarihinden itibaren kalan gün sayısı eklenerek çekin ibrazı için son günün hesaplanması gerekmektedir.
- Mücbir Sebep Nedeniyle Süresinde İbraz Edilemeyen Çekler
TTK’nın 811. maddesine göre, kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar.
Covid-19 salgınının önlenmesi amacıyla İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan 21.03.2020 tarihli Genelge ile, 65 yaş ve üzeri ile bağışıklık sistemi düşük ve kronik akciğer hastalığı, astım, KOAH, kalp/damar hastalığı, böbrek, hipertansiyon ve karaciğer hastalığı olanlar ile bağışıklık sistemini bozan ilaçları kullanan kişilerin sokağa çıkmaları geçici süre ile yasaklanmıştır. Genelge kapsamındaki yetkili hamiller sokağa çıkma yasağına tabi olduklarından, ellerinde bulunan çeki yasal süresi içerisinde bankaya ibraz etmeleri mümkün olmayacaktır.
Ancak, İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan Genelge ile tüm ülke genelinde uygulanan bu tedbir açıkça mücbir sebep niteliğinde olduğundan, yasal süresinde ya da Kanun’da belirlenen süreler içerisinde çeki bankaya ibraz edemeyen yetkili hamilin bu sebeple hak kaybına uğramayacağı tartışmasızdır.
Belirtmek gerekir ki, Kanun’a göre çeklerin ibraz süresi uzatılmış olsa dahi, Genelge kapsamında sokağa çıkma yasağına tabi olan yetkili hamiller açısından bu önlemin hangi tarihe kadar uzatılacağı henüz bilinmediğinden, Kanun’da tanınan sürenin sonunda da Genelge kapsamındaki yetkili hamillerin çeki ibraz etmeleri mümkün olmayabilir. Bu nedenle, TTK’nın 811/3. maddesine göre, Genelge kapsamındaki yetkili hamillerin, haklarındaki sokağa çıkma yasağının sona erdiği tarihten itibaren gecikmeksizin çeki bankaya ibraz etmeleri gerektiği kanaatindeyiz.